Op deze pagina plaatsen we als Ginkgogroep boekbesprekingen van de hand van een van de leden.
Deze boekbesprekingen publiceren we onder de verantwoordelijkheid van de recensent, maar ze zijn wel binnen de kerngroep doorgesproken. Deze boekbesprekingen zijn vrij beschikbaar, maar bij verder gebruik verwachten we de vermelding van de Ginkgogroep en de naam van de recensent.
Om een recensie te lezen: klik op het jaartal en daarna op de recensie die je wil lezen.
Overzicht van de boekbesprekingen per jaar
- Rosa, H. (2023) Democratie Vraagt Om Religie. Boom; 2023. 76 blz.
- De Graef, P. (2022) Zitten: Rust Vinden Voor Jezelf, Voor Je Medemens, Voor de Wereld. 1ste ed. Borgerhoff-Lamberigts. 199 blz.
- Torfs, R. Tijdgeest: Een perspectief op mens en tijd. (2023). Ertsberg. 197 blz.
-
Obbema F. De Zin van Het Leven: Gesprekken over de Essentie van Ons Bestaan. 2019.
Obbema F. Een Zinvol Leven. de Mens En Zijn Verhaal.; 2021.
- Benjamins R., Boven is onder ons: Denken over God na God. (2022). Skandalon. 287 blz.
- Caputo, J.D. (2017). Hopeloos hoopvol. Belijdenis van een postmoderne pelgrim. Skandalon Uitgeverij B.V. 238 blz.
- De Graef, P. (2021). Wie ben ik? En Gij? (1ste ed). Borgerhoff & Lamberigts. 109 blz.
- Verhelst, M. (2019). De laatste christen (1ste editie). Uitgeverij Averbode|Erasme nv. 203 blz.
- Provoost, A. (2008 (2)). Beminde ongelovigen. Atheïstisch sermoen.
- Jozef De Kesel: Geloof & godsdienst in een seculiere samenleving
- Jozef De Kesel: Geloof & godsdienst in een seculiere samenleving
- Van den Bercken, W. (2014(1),2018(4)). Geloven tegen beter weten in.
- Van den Bercken, W. (2020). Uit sterrenstof gemaakt. Moderne kosmologie en het religieuze wereldbeeld.
- Roger Burggraeve: Geen toekomst zonder kleine goedheid
- Dennis Vanden Auweele: Bekentenissen van een afvallige atheïst
- Wim van Moer: atheïstische religiositeit
- Dirk De Wachter: De kunst van het ongelukkig zijn
- Patrick Loobuyck: Samenleven met gezond verstand
- Taede Smedes: God, iets of niets?
Rosa H. Democratie Vraagt Om Religie. Boom; 2023.
Een bespreking door Marc Bittremieux
In deze ‘Godvergeten’-tijden wordt de religie vanuit de vrijzinnigheid belaagd. Het is verfrissend om dan een klein boekje in de hand te krijgen waarbij vanuit een sociologische invalshoek anders over religie wordt nagedacht. Alle negatieve bedenkingen die je tegenover godsdiensten kan opwerpen worden hier achterwege gelaten. Terwijl de politiek over het belang en vooral de financiering van de levensbeschouwingen wil nadenken en meer en meer mensen zich ongelovig noemen, brengt Hartmut Rosa een tegengewicht. Hij wordt wel eens een ‘onthaastingsgoeroe’ genoemd. Maar hij is geen goeroe, wel een academicus die het streven naar onthaasten – zoals veel zelfhulpboeken promoten – binnen een maatschappelijke analyse plaatst.De Graef P. Zitten: Rust Vinden Voor Jezelf, Voor Je Medemens, Voor de Wereld. 1ste ed. Borgerhoff-Lamberigts; 2023.
Een bespreking door Marc Bittremieux
Peter De Graef, acteur en scenarioschrijver, wil mensen naar hun ‘binnenkant’ laten kijken.
Na een eerste boek ‘Wie ben ik? en gij?’ wil hij ons zijn inzichten over mediteren, of ‘zitten’ zoals hij het benoemt, toelichten. Hij doet dat door te cirkelen rond het zitten (het mediteren) en zijn inzichten met ‘weetjes’ en ‘persoonlijke anekdotes’ te illustreren. De Graef wil het zitten niet zomaar als ‘wow’ aanprijzen, zoals in boeken wel meer gebeurt. Mediteren of zitten is immers niet gratuit. De Graef start daarvoor met de ontnuchtering: ‘Verwacht er (aanvankelijk) niet te veel van’.
Ik noem deze werkwijze ‘uitrafelen’: met welke draden is het zitten geweven? En tot welke effecten kan dat zitten leiden? Zijn boek beoogt de educatie van onze ‘binnenkant’, om meer ruimte te geven aan ons gevoel, om het naast de verdrukking voor het vele ‘denken’ te plaatsen.
Obbema Fokke, De zin van het leven - twee boeken
Een bespreking door Fons Vandormael
Een vraag die nooit gaat liggen. Eeuwenlang heeft zij mensen en gemeenschappen beroerd en bezig gehouden. Grote inzichten en theorieën hebben zich over de aarde verspreid, maar de vragen blijven actueler dan ooit.
- Obbema F. De Zin van Het Leven: Gesprekken over de Essentie van Ons Bestaan; 2019.
- Obbema F. Een Zinvol Leven. de Mens En Zijn Verhaal; 2021.
Torfs Rik, Tijdgeest. Een perspectief op mens en tijd. Ertsberg. 197 blz.
Een bespreking door Marc Bittremieux
‘Houdt de tijdgeest ons in een omknelling of blijven wij vrij?’ Zo leidt Torfs zijn boek in. Kunnen we de tijdgeest vatten?
Als bepalend element om de tijdgeest te kunnen vatten, verwijst Torfs naar taboes als meetinstrumenten of leessleutels van de tijdgeest. Elke tijd trekt immers zijn grenzen. Zoals oude taboes ‘verstikkend’ kunnen zijn en losgelaten worden, kunnen nieuwe taboes ‘bevrijdend’ zijn omdat ze een positief effect beogen. Denken we bv. aan onze kijk naar homofilie, naar incest, naar gendergelijkheid … Ook reacties op een voorbije tijd kunnen leessleutels zijn om de eigen tijdgeest in kaart te brengen. Wat zijn dan de dominante ideeën van onze tijd?
Wie in dit boek een globaal beeld van de tijdgeest van vandaag wil beschreven zien, komt bedrogen uit. Torfs is er de man niet naar om ‘voor te zeggen’ wat de lezer moet weten. Hij brengt wel heen en weer bedenkingen aan, waardoor de lezer zelf kan meedenken en eventueel zijn beeld van de tijdgeest kan opstellen of bijstellen. Al vind ik het moeilijk om na de lezing van dit boek zelf tot zo’n beeldvorming te komen. Is dat wel mogelijk? Torfs neemt als antwoord de woorden van Milan Kundera over: ‘onze tijd werkelijk doorgronden of feilloos beoordelen kunnen we nooit’. (…)
Lees hier de boekbespreking in PDF
Een van de one-liners van Torfs in dit boek:
Voldoende vlot kunnen spreken om de juiste dingen te verzwijgen.
Caputo, J.D. (2017). Hopeloos hoopvol. Belijdenis van een postmoderne pelgrim. Skandalon Uitgeverij B.V. 238 blz.
Religie zonder religie …?
Recensent: Marc Bittremieux
John Caputo (1940) is een Amerikaanse filosoof en theoloog, van katholieke huize. Hij kreeg een religieuze vorming bij de Broeders van de Christelijke Scholen, waar hij na zijn opleiding uittrad. Hij wordt gewaardeerd omwille van zijn kritisch herijken van het begrip ‘religie’: een religie zonder religie. Met het tweede begrip ‘religie’ bedoelt hij de religies die we klassiek in de verschillende ‘godsdiensten’ kennen: gekenmerkt door o.a. letterlijke lezing van geopenbaarde teksten, met het verplicht geloven in bovennatuurlijke wezens en vastgelegde doctrines, met machtsstructuren, met de blik op een leven na de dood, met gered worden …
Maar Caputo wil het begrip ‘religie’ niet loslaten, net zomin als het begrip ‘God’. Dus biedt hij een herijking aan. Maar hij verwacht niet te rekenen op kerkelijke goedkeuring voor zijn vrijmoedige kijk op ‘religie’.
Om die herijkte religie te kenschetsen maakt hij gebruik van het denken van ‘continentale filosofen’ zoals Lyotard en Derrida met interesse voor het existentialisme en de fenomenologie.
De Graef, P. (2021). Wie ben ik ? En Gij ? (1ste ed). Borgerhoff & Lamberigts. 109 blz.
Op zoek naar de kern van de mens
Recensent: Marc Bittremieux
Theatermaker, acteur en auteur Peter De Graef verstaat de kunst om wereldwijsheden te illustreren en ze op eenvoudige wijze uit te leggen. Puttend uit zijn eigen bewogen leven reflecteert hij in dit boek over het ego, de ratio, identiteit, geloven, ‘elke mens is een groep’, de wetenschap …
Op elke bladzijde van dit boek helpt De Graef om via zijn metaforen, woorden, inzichten de kijk naar binnen te oefenen. Hoe zie ik dat? Hoe zie ik mezelf daarin? Vanuit zijn ‘Wie ben ik?’-reflecties, spiegelt hij vanzelf die vraag naar de lezer: ‘En jij, wie ben jij?’
Lees hier de boekbespreking in PDF
‘Als je ergens niet in gelooft,
wil dat alleen zeggen dat je het je niet goed kan voorstellen, niet helder, niet krachtig. (blz. 53)’
Verhelst, M. (2019). De laatste christen (1ste ed). Uitgeverij Averbode|Erasme nv
Is het christelijke verhaal voorbij?
Recensent: Marc Bittremieux
Voor de moderne mens verliest het christelijk geloof zijn relevantie, in elk geval als godsdienst en in iets mindere mate als morele oriëntatie.
Verhelst biedt in verstaanbare taal een inleiding op het christelijke geloof. Hiertoe laat hij een ongelovige de zogenaamd ‘laatste gelovige’ interviewen. Zo brengt de auteur tal van recente inzichten in bijbelstudie en de geloofsverkondiging aan. De kernidee van dit boek cirkelt telkens rond een verfijning van de godsidee. De moderne mens krijgt in dit boek inzage hoe christelijk geloven betekenis en relevantie heeft voor wie wel gelovig is.
Een aan te raden boek voor mensen die zich nog verbonden weten met de christelijke levensbeschouwing en een geloofsupdate willen krijgen.
Provoost, A. (2008 - 2de ed). Beminde ongelovigen. Atheïstisch sermoen. Pamflet. Querido. Amsterdam-Antwerpen.
Op zoek naar niet-religieuze spiritualiteit
Recensent: Marc Bittremieux
De Vlaamse schrijver, Anne Provoost, heeft in 2008 een pamflet geschreven ‘Beminde ongelovigen’ waarin zij de hand opsteekt naar de ongelovigen met de vraag: “Wat geloven wij, ongelovigen?” Wat is het positieve verhaal, de levensbeschouwelijke invulling, ònze blijde boodschap, als je zegt niet in god te geloven, niet in het hiernamaals te geloven…?
Provoost ontwikkelt hierbij een religiometer met tien graden van ‘totaal ongelovig’ tot ‘fundamentalistische geloofsijver’. Zij plaatst zichzelf bij de mensen met ‘niet-religieuze spiritualiteit’. Ze bekent dat ze het gevoel heeft deel uit te maken van een groter, ongrijpbaar geheel, dat haar groter maakt dan haarzelf en haar in vervoering brengt.
Kunnen we haar geloofspositie bijgevolg ook niet omschrijven met de paradoxale woordcombinatie: ‘religieus atheïsme’, waarover de jongste tijd een en ander is verschenen?
De Kesel, J. (2021). Geloof & godsdienst in een seculiere samenleving. Halewijn | een commentaar.
Een commentaar door Johan Bergé
Kardinaal De Kesel heeft een verrassend boek geschreven over geloof en de plaats van de Kerk in een seculiere samenleving. In een eerste deel analyseert hij de context van onze seculiere samenleving in een moderne tijd en creëert een openheid naar alle christenen, kerkelijken, randkerkelijken en buitenkerkelijken. In het tweede deel gaat hij de theologische toer op en sluit jammer genoeg opnieuw de deuren voor de rand- en buitenkerkelijken.
De Kesel, J. (2021). Geloof & godsdienst in een seculiere samenleving. Halewijn | een analyse.
Kritische analyse van het boek door Marc Bittremieux
Deze bijdrage is geen boekbespreking, maar een persoonlijke reflectie op de inhoud van het boek ‘Geloof en godsdienst in een seculiere samenleving’. Ik wil hierbij kritisch de gedachtegang van de kardinaal analyseren en vingerwijzigingen geven. Het is de bedoeling van de auteur om perspectieven voor de westerse Kerk van vandaag uit tekenen, al stel ik vast dat dit essay daarin niet echt slaagt. Het ontbreekt aan verbeeldingskracht, het vermogen om het feitelijke of gegevene te zien in het licht van het mogelijke. Daarom wil ik aan de hand van dit essay aanzetten geven hoe ook het christendom in de westerse wereld een religie van de toekomst kan zijn.
Dit essay van kardinaal De Kesel valt uiteen in twee delen: hij zoekt te begrijpen ‘wat de situatie van de Kerk is in het seculiere westen van vandaag’ en vervolgens wil hij beschrijven ‘wat de zending is van de Kerk in deze seculiere samenleving?’
Van den Bercken, W. (2014(1),2018(4)). Geloven tegen beter weten in. Uitgeverij Balans, Amsterdam.
Recensent: Marc Bittremieux
Hoe kan je in deze moderne tijd nog in God geloven? Wat heeft het christendom de mens dezer dagen nog te bieden? Tegen welk aspect van het christendom strijdt het atheïsme?
Op onconventionele wijze gaat Wil van den Bercken op zoek naar antwoorden op deze wezenlijke vragen en laat daarbij niet na om prominente woordvoerders van het atheïsme het woord te geven. In ‘Geloven tegen beter weten in’ laat van den Bercken zien hoe geloof en twijfel samen kunnen gaan in een christelijke levensovertuiging.
We hebben dit boek en het volgende (hieronder vermeld) in onze bespreking samen genomen in de PDF van de boekbespreking.
Van den Bercken, W. (2020). Uit sterrenstof gemaakt. Moderne kosmologie en het religieuze wereldbeeld. KokBoekencentrum, Utrecht.
Kritische analyse van het boek door Marc Bittremieux
Het tweede boek is opgebouwd rond de vraag hoe godsgeloof en kosmologisch bewustzijn kunnen samengaan? Dit boek kan gelezen worden als een zesde hoofdstuk aansluitend bij het vorige boek. Het is enkele jaren later geschreven en dat het apart uitgegeven is, ligt wellicht ook aan de andere schrijfstijl. De auteur etaleert zijn grote belezenheid en de kennis van de kosmologische stappen doorheen de eeuwen. Hij weet bijzondere biografische gegevens van de vele kosmologen als achtergrond van zijn verhaal te integreren. Achteraan in het boek is een appendix toegevoegd met de ‘astronomische getallen van het ontstaan van het heelal’. De auteur geeft aan dat met het lezen hiermee kan begonnen worden.
We hebben dit boek en het vorige (hierboven vermeld) in onze bespreking samen genomen in de PDF van de boekbespreking.
Burggraeve, R. (2020). Geen toekomst zonder kleine goedheid. De Vrije Uitgevers
Recensent: Marc Bittremieux
Burggraeve opent zijn boek door zelf een ‘woord vooraf’ te schrijven waarin hij aangeeft waarom hij dit boek geschreven heeft. ‘Het boek begint met de cruciale vraag welk concept van samenleven de voorkeur verdient. Is menselijk samenleven gebaseerd op de baatzucht (‘zijn’), namelijk op de inperking van de baatzucht (Hobbes), zoals die in onze neoliberale samenleving en in allerlei sociale organisaties en systemen werkzaam is? Of is humaan samenleven gebaseerd op de genereuze verantwoordelijkheid door en voor de ander (‘anders dan zijn’) (Levinas), namelijk in de inperking van die oneindige verantwoordelijkheid.’ (blz. 7, ook blz. 176).
Het boek werkt naar een laatste hoofdstuk toe waarin de ‘kleine goedheid’ besproken wordt. Het is eigenlijk grootse goedheid, onooglijk, onvoorwaardelijk, onverwacht, onoverwinnelijk. Ze is als een grassprietje dat zich tussen de harde stenen omhoog wringt. Ze wordt klein genoemd omdat ze niet hoort bij een of ander (ethisch) systeem. Zij is als een goddelijke vonk en bezieling als het leven wankelt, bij terreur, maar ook in de dagelijkse grauwheid waarin mensen (moeten) leven.
We schreven er ook een ‘Hooglied’ over.
Vanden Auweele, D. (2019). Bekentenissen van een afvallige atheïst. Pelckmans uitgevers
Recensent: Johan Bergé
In de inleiding zet Vanden Auweele al de toon: In eerste instantie gaat religie niet over God of geloof, maar over de rots waar we ons leven willen op bouwen, over een open houding voor waarden en belangen die ons overstijgen. Als religie in eerste instantie niet over God gaat, hoe begin je er dan aan?
Vanden Auweele begint met te onderzoeken waar de vijandigheid tegenover religie vandaan komt en of ze gegrond is? Hij verwijst naar de wetenschap, de moraal, de verlichting en het idee van de maakbaarheid van de mens, wat botst met religies die aan die maakbaarheid grenzen willen stellen. Hij klaagt over de media die religie en wetenschap ongelijk behandelen, maar is blij dat desondanks religie onderhuids aanwezig blijft omdat het te maken heeft met diepzinnigheid. Bovenhuids is er de confrontatie met de islam wat beangstigend werkt omdat ze ons doet denken aan een verleden waar we ons voor schamen. De verlichte samenleving wijst religie af maar leidt tot dezelfde excessen. Wanneer alle belang bepaald wordt aan de hand van de vrije keuze van een individu, wat weerhoudt het individu er dan van om andere mensen te gebruiken naar zijn of haar goeddunken? Religie is een tegenkracht die op de waarde van andere mensen wijst, of ze nu voor ons waardevol zijn of niet.
Van Moer, W. (2012). Atheïstische religiositeit. Amsterdam University Press
Recensent: Johan Bergé
Iedere boekbespreking is uiteraard subjectief en zeker wanneer de auteur wil bewijzen dat ook atheïsten religieuze ervaringen kunnen hebben en er zelfs deugd aan kunnen beleven, terwijl de recensent zichzelf een gelovige christen noemt. Wim van Moer richt zich in zijn boek tot de vrijzinnige wereld en gaat heel voorzichtig te werk om zijn ‘geloofsgenoten’ niet voor het hoofd te stoten door religie als één van de vele mogelijkheden te beschouwen om gelukkiger door het leven te gaan. Maar, zo voegt hij eraan toe, een atheïst met religieuze ervaring(en) is geen beter of gelukkiger mens dan een atheïst zonder religieuze ervaring(en).
De Wachter, D. (2019). De kunst van het ongelukkig zijn. Lannoo
Recensent: Luc Hessel
In zijn laatste, zeer succesvol boek(je) – het stond wekenlang op nummer één van de meest verkochte boeken – houdt psychiater Dirk De Wachter het geluksverlangen van mensen tegen het licht. Hierbij komt hij tot een vaststelling die kan verbazen. Streven naar geluk als levensdoel, aldus de auteur, is een vergissing. Het maakbare geluk als ‘iets van mij’ is in wezen egocentrisch en werkt de verkilling tussen mensen in de hand. Streven naar zin en betekenis daarentegen is waar het leven om draait.
Loobuyck, P. (2017). Samenleven met gezond verstand. Uitgeverij Polis.
Recensent: Johan Bergé
Patrick Loobuyck beschrijft in zijn boek volgens welke principes een samenleving politiek georganiseerd moet worden om harmonisch te zijn. Hij steunt daarbij op Rawls en het politiek liberalisme dat een onderscheid maakt tussen de houding van het individu enerzijds en die van de overheid anderzijds. De overheid moet zich levensbeschouwelijk neutraal opstellen. De burgers daarentegen stellen zich redelijk op en respecteren elkaars rechten (zijn tolerant). Vrijheid en gelijkheid de norm van het politiek liberalisme, waarbij iedere mens gerespecteerd wordt als inrichter van zijn leven. Diversiteit is een prijs voor vrijheid, een vrijheid die zijn grens kent in de gulden regel: doe nooit aan een ander wat je zelf niet wilt aangedaan worden.
Smedes, T.A. (2016). God, iets of niets?. Amsterdam University Press.
Recensent: Johan Bergé
De verdienste van het boek van Smedes is ruimte te geven aan die stemmen die in de clash tussen theïsten en nieuwe atheïsten verloren gaan en hen overzichtelijk te ordenen in drie categorieën: de religieuze atheïsten, de religieuze naturalisten en de post-theïsten. Niet dat deze categorieën strikt gescheiden zijn, integendeel, de godsbeelden die zij aanhangen vloeien in en door elkaar. We zouden de polarisatie tussen geloof en ongeloof kunnen overstijgen door het universele transcendentiebesef aan te spreken. In plaats van een fundamentalistisch discours gaan we in dialoog waarbij we ons laten leiden door de religieuze ervaring, een transcendentiebesef.